Постструктурализм

Постструкрурализм (лат.post - кейін, structuralism - құрылым) – структурализмді сынау негізінде (толқынында) гуманитарлық ғылымдар мен философияда пайда болған бір қатар пікірлер мен көзқарастарды білдіретін ұғым. Бұл сын структурализмнің құрылымдарды (структуры) кез келген тәртіпке (ретке) келтірілген шындықтың қажетті және ең басты моменті деп қарастыруына бағытталған болатын. Посттруктурализм құрылымында оның өзінен де маңыздырақ әлдебір құрылымданбайтын (неструктурируемый) барлығына көндіреді. Революциялар мен бүліктер (бунты) заңдар мен тұрақталған моральдық нормалардың көмегімен статикалық реттелген құрылымдармен емес, керісінше құрылымдардан тыс динамикалық элементтермен жасалады - «құрылымдар көшеге шықпайды» («структуры не выходят на улицы»).

Постструктурализм бойынша, құрылымдар жақсы жағдайда тіпті бір және сол оқиғаны (даже одно и тоже событие) әртүрлі түсіндіруге мүмкіншілік туғызатын көптеген контекстер болады. Сондықтан басты міндет өзара қатынастарды қатал логикаға (қисынға) бағыттайтын мағыналардың шексіз өрісінде ойлау қозғалысының мүмкін жолдарын іздеу болып табылады.

Бұл міндетті шешудің екі негізгі постструктуралистік стратегиясын белгілеуге болады: «Бәрі де текст» («Все есть текст» - Ж.Деррида, Р. Барт, Ю. Кристева, т.б.) және бәрі де билік (Все есть власть – Ж. Делез, Ф. Гваттари). Осыған байланысты поструктурализмде мынандай тезистер бар:

құрылымды ұйымдастырушы бастама ретінде құрылымның «орталығы» деген ұғымды сынау;

құрылым орнына «ризома» деген ұғым ұсынылады (ботаникадан алынған, гр.rhiza – тамыр; Ж.Делез);

коммуникативтілік теориясын сынау : текстерді (мәтіндерді) түсіндіруге бірыңғай (ортақ) және объективтік мағына жоқ. Бұл теорияның орнына мағыналық «шешілместік» ұғымы енгізіледі;

тілдік дискурстар: тіл билігін және билік тілін айқындау (М.Фуко).

Постструктурализмнің белгілі өкілдері: Ж.Деррида, Ж.Делез, Р.Барт, Ю.Кристева, Ф.Гваттари, М.Фуко және т.б.